Десетина сиромашни земји се соочуваат со економска нестабилност, па дури и колапс под тежината на стотици милијарди долари странски заеми, голем дел од нив, од најголемиот и непростлив државен заемодавач во светот - Кина, објави агенцијата АП.
Анализата на Асошиејтед прес, спроведена врз десетина земји најзадолжени кон Кина - вклучувајќи ги Пакистан, Кенија, Замбија и Монголија - покажа дека плаќањата на долгот трошат сè поголем износ од даночните приходи потребни за обезбедување основни услуги.
„Тоа е трошење на девизните резерви, кои овие земји ги користат за да плаќаат камата на тие заеми, оставајќи им на некои само неколку месеци пред да снемаат пари“, наведува анализата.
Во анализата се наведува дека зад сцената е неподготвеноста на Кина да прости долг и нејзината екстремна тајност за тоа колку пари позајмила и под кои услови, што ги спречува другите големи заемодавци да пристапат да помогнат.
Згора на тоа е неодамнешното откритие дека од позајмувачите се барало да стават готовина на скриени сметки за зачувување кои ја туркаат Кина на предниот дел од линијата на доверители што треба да се платат. Земјите во анализата на АП имаа дури 50% од нивните странски заеми од Кина и повеќето посветуваат повеќе од една третина од државниот приход за отплата на надворешниот долг.
Замбија и Шри Ланка, веќе се во фаза на неисплаќање, не можејќи да исплатат ниту камата на заемите за финансирање на изградба на пристаништа, рудници и електрани. Во Пакистан, милиони текстилни работници се отпуштени бидејќи земјата има премногу странски долг и не може да си дозволи да ја одржува струјата вклучена и машините да работат. Во Кенија, владата ги одложи платите на илјадници вработени во државните служби за да заштеди готовина за плаќање странски заеми.
Откако Шри Ланка прогласи банкрот пред една година, исчезнаа половина милион работни места во индустријата, инфлацијата проби 50 отсто и повеќе од половина од населението во многу делови на земјата падна во сиромаштија. Експертите предвидуваат дека доколку Кина не почне да го омекнува својот став за заемите на сиромашните земји, може да има бран на повеќе неплаќање и политички пресврт.
Случајот со Замбија
Студија за истражување беше спроведена во Замбија, земја без излез на море со 20 милиони жители во јужна Африка, која во текот на изминатите две децении позајми милијарди долари од кинески државни банки за да изгради брани, железници и патишта. Заемите ја поттикнаа економијата на Замбија, но исто така, ги зголемија странските каматни плаќања толку високо, што и остана малку на владата, принудувајќи ја да ги намали трошоците за здравствена заштита, социјални услуги и субвенции за земјоделците за семиња и ѓубрива.
Во минатото, под такви околности, големите државни заемодавачи како што се САД, Јапонија и Франција склучуваа договори за простување на одреден долг, при што секој заемодавач јасно откриваше што им должи, и под кои услови, за никој да не се чувствува измамен. Но, Кина не играше според тие правила. Најпрво, одби дури и да се вклучи во мултинационалните разговори, преговарајќи одделно со Замбија и инсистирајќи на доверливост што ѝ забрануваше на земјата да им кажува на не-кинеските заемодавачи за условите на заемите и дали Кина смислила начин да се движи напред на линијата за отплата.
Среде оваа конфузија во 2020 година, група не-кинески заемодавачи ги одбија очајните молби од Замбија да ги прекине плаќањата на каматите, дури и на неколку месеци. Тоа одбивање придонесе за трошење на странските готовински резерви на Замбија, зачуваните главно американски долари што ги користеше за плаќање камата на заемите и за купување на големи стоки како нафтата. До ноември 2020 година, со преостанати малку резерви, Замбија престана да ја плаќа каматата, заклучувајќи ја од идните задолжувања и започнувајќи маѓепсан круг на кратења на трошоците и продлабочување на сиромаштијата.
Оттогаш, инфлацијата во Замбија порасна за 50%, невработеноста достигна највисоко ниво во последните 17 години, а валутата на нацијата, квача, изгуби 30% од својата вредност за само седум месеци. Проценката на Обединетите нации дека Замбијците не добиваат доволно храна е речиси тројно зголемена досега оваа година, на 3,5 милиони. Неколку месеци по неплаќањето на Замбија, истражувачите открија дека оваа африканска нација им должи 6,6 милијарди долари на кинеските државни банки, двојно повеќе од она што многумина мислеа во тоа време и околу една третина од вкупниот долг на земјата.
Задолжување
Неподготвеноста на Кина да преземе големи загуби од стотиците милијарди долари што им се должат, како што побараа Меѓународниот монетарен фонд и Светската банка, остави многу земји на лента за враќање на каматите, што го задушува економскиот раст што ќе им помогне да платат од долгот. Девизните готовински резерви се намалени во десетината земји во анализата на АП, што е просечно намалување од 25% за само една година.
Тие паднаа за повеќе од 50% во Пакистан и Конго. Без спасувачкиот пакет, на неколку земји им останаа само неколку месеци странски пари за да платат храна, гориво и други основни увозни производи. На Монголија и остануваат уште осум месеци. Пакистан и Етиопија околу два месеца.
„Штом ќе се исклучат чешмите за финансирање, прилагодувањето, се случува веднаш“, рече Патрик Куран, виш економист во истражувачот Телимер. „Економијата се намалува, инфлацијата се зголемува, храната и горивото стануваат недостапни. Мохамед Тахир, кој пред шест месеци беше отпуштен од работа во фабрика за текстил во пакистанскиот град Мултан, вели дека размислувал за самоубиство затоа што повеќе не може да поднесе да го гледа своето четиричлено семејство како легнува навечер без вечера. „Се соочувам со најлош вид на сиромаштија“, рече Тахир, кому неодамна му беше кажано дека пакистанските девизни парични резерви се исцрпени толку многу што сега не може да увезува суровини за неговата фабрика.
Заедно со вообичаената мешавина на лошо управување со владата и корупција се два неочекувани и катастрофални настани: војната во Украина, која ги зголеми цените на житото и нафтата, и одлуката на Федералните резерви на САД да ги зголеми каматните стапки 10 пати по ред, најновото овој месец. Тоа ги направи заемите со променлива стапка на земјите одеднаш многу поскапи. Сето тоа ја разочарува домашната политика и ги нарушува стратешките сојузи. Во март, многу задолжениот Хондурас наведе „финансиски притисоци“ во својата одлука да воспостави формални дипломатски врски со Кина и да ги прекине оние со Тајван.
Одговорот од Кина на критиките
Кинеското Министерство за надворешни работи, во изјава за АП, ја оспори идејата дека Кина е непростлив заемодавател и ги повтори претходните изјави кои вината ја префрлаа на Федералните резерви.
Пекинг вели дека ако се инсистира да пристапи кон барањата на ММФ и Светска банка да прости дел од неговите заеми, истото треба да го направат и оние мултилатерални заемодавци, кои ги смета за застапници на САД. „Ги повикуваме овие институции активно да учествуваат во соодветните активности во согласност со принципот „заедничка акција, правичен товар“ и да дадат поголем придонес за да им помогнат на земјите во развој да ги надминат тешкотиите“, се вели во соопштението на Министерството во Пекинг. Кина тврди дека понудила олеснување во форма на продолжени рокови на доспевање и итни заеми, и како најголем придонесувач во програмата за привремено суспендирање на плаќањата на каматите за време на пандемијата на коронавирус.
Таа, исто така, вели дека простила 23 заеми без камата на африканските земји, иако AidData's Parks соопшти дека таквите заеми се главно од пред две децении и изнесуваат помалку од 5% од вкупниот износ што го позајмил. Во разговорите на високо ниво во Вашингтон минатиот месец, Кина размислуваше да се откаже од барањето ММФ и Светската банка да простат заеми доколку двата заемодавачи се обврзат да понудат грантови и друга помош за проблематичните земји, според различни вести. Но, во неделите откако немаше соопштение и двата кредитори изразија фрустрација со Пекинг.
ММФ и Светската банка велат дека преземањето загуби од нивните заеми ќе ја раскине традиционалната игра за справување со суверени кризи што им дава посебен третман бидејќи, за разлика од кинеските банки, тие веќе финансираат со ниски стапки за да им помогнат на загрозените земји да застанат на нозе.
