2024 година ќе биде една од политичко - најзначајните години во историјата, со национални избори во повеќе од 60 земји што претставуваат половина од светското население. Тоа значи дека повеќе луѓе ќе имаат право да гласаат во 2024 година отколку во која било претходна година.
Она што ќе се случува во наредниот период е можноста од пресврт на глобалната политика дали ќе се движи во насока на демократија или авторитаризам. Еве како шест од најклучните избори ќе одиграат во таа долготрајна расправија.
Почнувајќи од крајот на 19 век и преку две светски војни, американската надворешна политика претрпе тектонска промена од изолационизам кон активно вклучување во обликувањето на светскиот поредок.
Важно е да се разбере разликата меѓу тие конкурентни погледи на светот, изјави за Гласот на Америка поранешниот помошник секретар за одбрана на САД, Џозеф С. Нај Џуниор, бидејќи агендата „Прво Америка“ на поранешниот претседател Доналд Трамп се обидува да го врати изолационизмот. Тоа би можело да ги остави сојузниците на САД на цедило додека се зголемуваат тензиите меѓу Тајван и Кина, а беснеат и војните Русија-Украина и Израел-Хамас.
Трамп, веројатниот републикански кандидат за претседател, нема поддршка за НАТО, најважниот воен сојуз на САД, но нема ниту дефинитивен став за тоа како, или дали, би го поддржал Израел во неговата војна против Хамас доколку биде реизбран.
„За Русија“, вели Нај, „Трамп веројатно ќе биде поповолен за Путин. Тоа значи дека е многу веројатен притисокот за намалување на поддршката за Украина“.
Од друга страна, демократскиот актуелен претседател Џо Бајден, испрати пакети со воена помош до Киев и Ерусалим, иако се соочува со притисок од републиканските законодавци поради ограничениот напредок во Украина и од прогресивците околу спиралната хуманитарна криза во Газа.
Двајцата претседателски фаворити имаат сосема различни погледи за местото на Америка во светот, а кој ќе победи во ноември може да одреди колку САД ќе бидат цврсти кон Кина, Русија и другите меѓународни противници.
Можеби е мал во однос на копнената маса, но Тајван, самоуправниот остров во близина на кинескиот брег, може да се пофали со големо влијание врз светската економија. Повеќе од 70 отсто од полупроводниците во светот и околу 90 отсто од сите напредни микрочипови се направени од тајвански фирми. Нерешеното прашање за независноста на Тајван од Кина, е во центарот на судирите меѓу Вашингтон и Пекинг од 2024 година.
Претседателот Цаи Инг-вен, кој е со ограничен мандат и нема да биде на гласачкото ливче во јануари, ја предупреди јавноста дека Кина шири дезинформации на интернет за да ги оддалечи гласачите од водечкиот кандидат, Лаи Чинг-те, актуелниот потпретседател.
Америка е рангирана меѓу главните сојузници на Тајван. Додека Кина ги зајакна своите поморски активности во Јужното Кинеско Море, Бајден вети дека САД ќе го бранат Тајван доколку биде нападнат. Како и со Израел и Украина, Трамп беше двосмислен во однос на Тајван.
Додека некои аналитичари се загрижени дека тензиите меѓу Кина и Тајван може да прераснат во војна доколку Лаи победи, Јун Сун, директор на кинеската програма во Центарот Стимсон, вели дека САД го обесхрабруваат Лаи да ескалира ситуацијата и дека Кина и дава приоритет на стабилноста пред потенцијален конфликт бидејќи се занимава со заостаната домашна економија.
„Кинескиот претседател Шји Џјинпинг има поважна работа“, рече Сун за агендата на кинеската комунистичка партија од 2024 година. Но, тоа не значи дека Кина и Тајван ќе се најдат во подобри услови во следните четири години.
Во својот новогодишен говор, Шји вети дека Кина и Тајван „сигурно ќе бидат обединети“ без да даде детали. Директорот на ЦИА, Вилијам Барнс, претходно предупреди дека САД знаат „разузнавачки“ дека Шји има за цел „да биде подготвен до 2027 година да спроведе успешна инвазија“.
Во пресрет на нејзината инвазија на Украина пред речиси две години, сојузниците на Киев ја направија Русија најсанкционирана земја на Земјата, нарушувајќи ја нејзината економија и доближувајќи ја до Пекинг, сега нејзин главен трговски партнер. И, покрај зголемената инфлација, аналитичарите не очекуваат дека рускиот претседател Владимир Путин ќе биде сменет во 2024 година.
„Изборите во Русија долго време беа строго контролирани“, рече Сергеј Радченко, професор по советска историја на Универзитетот Џон Хопкинс. Ако Путин победи уште шест години, Кремљ ќе ја следи „истата брутална агенда во Украина и сè поавтократски политики на домашен терен“, рече Радченко.
Кога станува збор за тоа колкав успех ќе постигне Путин во неговата војна со Украина, ќе зависи кој ќе биде неговиот американски колега.
Доколку биде реизбран, „Бајден ќе продолжи да го пробива патот до некоја форма на победа во Украина преку воени средства“, рече Радченко. „Доколку Трамп дојде на власт, од друга страна, вистинското прашање ќе биде дали тој ефективно ќе се откаже од Украина, дозволувајќи многу брзо решавање на овој конфликт според услови или полза на Русија“.
Додека сојузниците на Трамп во Претставничкиот дом на САД стануваат нетрпеливи за бавниот напредок на Украина на бојното поле, „Путин е заинтересиран да игра на картата - САД против нивните западноевропски сојузници“, рече Радченко.
Конгресот на САД усвои закон во декември 2023 година со кој се бара одобрение од Сенатот пред САД да се повлечат од НАТО. Тоа значи дека Трамп, доколку освои втор мандат, нема да може еднострано да ја повлече Америка од алијансата, како што се закануваше претходно. Но, скептицизмот на Трамп за НАТО сè уште може да посее хаос и поделба на Западот што на Путин ќе му биде од корист, рече Радченко.
Европската унија оди на избори во јуни. Антиимиграциските популисти со лабави позиции за Русија и Кина треба да го туркаат Европскиот парламент надесно. Меѓутоа, парламентот има само надзорна улога во ЕУ.
Европската комисија, чија претседателка, Урсула фон дер Лајен, допрва треба да ја објави својата кандидатура за реизбор за 2024 година, го надминува Парламентот на власт. Фон дер Лајен беше одлучна во нејзината поддршка за Украина и го притисна Шји да се справи со неверојатната трговска нерамнотежа на Кина со Европа.
Доколку биде реизбрана, фон дер Лајен би послужила како изедначувачка сила во сè попопулистичката ЕУ, работејќи на другата страна за да ги балансира различните и честопати спротивставени интереси на различни нации членки со нејзината наведена цел да ја контролира Русија.
Ивана Караскова, еврокомесар за вредности и транспарентност, изјави за Гласот на Америка дека европските нации се претпазливи „да ги стават Кина и Русија во ист кош на авторитарни режими“, плашејќи се дека отуѓувањето на Шји може да ја вовлече ЕУ во уште една економски погубна трговска војна.
„Веќе видовме потези во Централна и Источна Европа за нормализирање на односите со Кина“, рече Караскова.
ЕУ под водство на Фон дер Лајен беше внимателна да не ја прекине врската со Кина, иако беше критична кон Пекинг затоа што и помогна на Москва да ги избегне западните санкции. Но, она што ќе го одлучат изборите во 2024 година е со колкава реакција ќе се соочи проукраинската агенда на фон дер Лајен од идната коалиција на десничарски европски пратеници додека Киев е се поблиску до станување земја-членка на ЕУ.
Критичарите на премиерот Нарендра Моди и неговата владејачка партија Бхаратија Џаната велат дека верските малцинства во земјата се соочуваат со широко распространето прогонство. Како што инду-националистичката агенда на Моди добива на сила, насилството врз Сиките и муслиманските Индијци станува сè повообичаено.
Тие критики не се ограничени само на границите на Индија. Владата на Моди е обвинета за убиство на иселеник Сики во Торонто минатото лето и за осуетен заговор за убиство на друг активист на Сиките што живее во Њујорк во ноември. Тие скандали ги разнишаа дипломатските врски на Индија со Западот.
Сепак, поранешниот помошник секретар за одбрана на САД, Џозеф Нај, предвидува дека ниту Индија ниту САД нема да дозволат нивната врска да се распадне. Она што ги обединува двете нации, рече Нај, е заедничката загриженост за подемот на Кина до глобална моќ.
Како најголема либерална демократија во светот, Индија се покажа како регионална противтежа на Кина и Северна Кореја.
„Не мислам дека Американците ќе направат нешто што ќе ги дестабилизира нивните односи со Индија“, рече Нај, без разлика дали САД ќе бидат предводени од Бајден или Трамп. И двајцата претседатели знаат дека блискоста со Индија е од витално значење за унапредување на каузата на демократијата во Азија, дури и ако владата на Моди на моменти се навалува кон автократија.
Со енормно висок рејтинг на одобрување од 77 отсто, според Морнинг Консулт, Моди се наоѓа во пол-позиција за да заработи трет петгодишен мандат во април. Ако победи, очекувајте Моди да ги надогради врските што веќе ги воспостави и со Трамп и со Бајден во текот на неговата речиси деценија како премиер.
Јужна Африка има три главни градови: Кејп Таун (законодавно); Преторија (извршен) и Блумфонтејн (судски).
Владејачката партија во Јужна Африка се наоѓа во најнемирниот момент од 1994 година, кога тогаш новоизбраниот претседател Нелсон Мандела и неговата Партија на Африканскиот национален конгрес (АНЦ) го означија крајот на апартхејдот и воведоа нова ера на владеење на мнозинството. Сега, за прв пат по три децении, АНЦ е во опасност да го изгуби целосното мнозинство во законодавниот дом. За да остане на власт, најверојатно ќе биде принудена да коалицира со други партии.
Јужна Африка можеби ја носи титулата најиндустријализирана нација во Африка, но во никој случај не е имуна на економските ветрови што го мачат светот по пандемијата. Со една третина стапка на невработеност и недостиг на електрична енергија што ја зафати земјата, особено помладите Јужноафриканци се оддалечуваат од АНЦ бидејќи претседателот Сирил Рамафоса ветува дека ќе го искорени митото во редовите на неговата партија.
По секоја веројатност, АНЦ ќе остане на чело во следните пет години, вели Даниел Силке, јужноафрикански политички аналитичар. Но, ако Демократската алијанса (ДА), најголемата опозициска партија, некако постигне долга победа, ќе има „значително подобрување во односите меѓу Јужна Африка и Западот“, рече Силке. За разлика од АНЦ, која долго време имаше блиски врски со Русија и Кина, ДА предводена од белците е изградена на широка слободарска филозофија што ги отсликува САД и другите големи западни нации.
Силке рече дека останувањето на АНЦ на власт може да отвори место за уште посилна врска меѓу Кина и Јужна Африка. „Со оглед на тоа што имавме таков неуспех со нашите државни претпријатија, сигурно има поголем потенцијал за Кина да и помогне на владата на АНЦ, било да е тоа во енергетската, логистичката или транспортната инфраструктура“, рече тој
Кина стана главен инвеститор во Јужна Африка и другите земји во развој низ целиот свет преку Иницијативата на Шји „Појас и пат“, децениска меѓународна програма во која Пекинг нуди трговски договори, пакети за заеми на пари и инфраструктурни подароци.
Силке истакна дека сега „секако ќе биде одлична можност за Кина да инвестира во ослабена Јужна Африка“.
Дали Кина ќе ја зголеми својата веќе значителна улога во Јужна Африка, или САД ќе стекнат поголема економска основа таму, зависи од тоа што мислат обичните Јужноафриканци кога ќе излезат на гласање следната година.
Година на дезинформации
Во 2024 година, светскиот поредок виси на конец, а сè уште непроценливата закана од дезинформации поттикнати од вештачката интелигенција сигурно ќе игра улога во нејзиното обликување.
Џоан Донован, водечки експерт за онлајн дезинформации и манипулации со медиумите, изјави за Гласот на Америка дека гласачите ширум светот ќе мора да се борат со убедливи слики и звуци генерирани од вештачка интелигенција. Она што го прави тоа особено опасно, рече таа, е веќе нестабилниот геополитички пејзаж опустошен од војни и пандемија.
„Предизвикувањето конфузија меѓу населението кога тие се исплашени, гладни и скршени може да има катастрофални последици ако тие популации ја изгубат вербата во демократијата“, рече Донован.
Значи, на кои антидемократски посредници треба да внимаваат гласачите ширум светот во 2024 година?
Кога станува збор за кампањите за мешање во изборите, Русија е „главниот виновник“, предупреди Стејт департментот на САД во објавениот меморандум што го сподели со повеќе од 100 амбасади во октомври 2023 година. Според тој извештај, Москва сака „да сее нестабилност“ во демократски земји во странство со окарактеризирање на изборите како „нефункционални, а владите што резултираат како нелегитимни“.
Студијата на Центарот за анализа на закани на Мајкрософт, објавена во ноември 2023 година, предвидува дека во 2024 година, Русија, Иран и Кина најверојатно ќе се мешаат во клучните избори низ целиот свет, вклучително и во САД, користејќи „меми, гифови, подкасти, видео клипови и влијателни лица“ на социјалните мрежи да пропагираат дезинформации со неспоредлива ефикасност.
„За Русија, Иран и Кина, следниот претседател на САД ќе ја дефинира насоката на конфликтот - дали би можеле да се случат војни или да надвладее мир“, напишаа авторите на студијата, додавајќи дека трката за претседател на САД во 2024 година би можела да биде првата каде што „повеќе авторитарните актери истовремено се обидуваат да се мешаат и да влијаат на исходот на изборите“.
Компаниите за социјалните медиуми, од своја страна, мора да сносат одговорност, рече Донован.
Во септември, X, порано познат како Твитер, го отфрли целиот тим за изборен интегритет, кој имаше задача да ги следи кампањите за странско влијание на платформата. Европската комисија неодамна објави дека го истражува Х за кршење на законот на ЕУ за ширење дезинформации, тврдејќи дека платформата не прави доволно за да ја ублажи нејзината содржина.
„Мета исто така ги врати значајните подобрувања што ги направија во последната деценија за граѓанскиот интегритет и отпушти бројни истражувачки тимови“, рече Донован.
Со оглед на тоа што внатрешниот надзор се чини дека полека исчезнува од некои од најпопуларните светски сајтови за социјални медиуми, веродостојните вести се критични од кога било досега за зачувување на глобалната демократија, од Тајван и ЕУ до САД и пошироко.
„Новинарите се на првата линија на разоткривање на дезинформациите, честопати дејствувајќи побрзо од самите платформи“, рече Донован.